INTERESES DE IMPORTACIÓN E DE COMO ME METÍN NESTA LEA

Como me metín nesta lea das plantas silvestres comestibles, e como apesares de que a maioría da xente que coñezo afirma que nunca consumiron plantas silvestres, afondando máis na conversa sempre acaba xurdindo algunha experiencia ou algún coñecemento case esquecido.

 

A miña curiosidade polas plantas silvestres, con utilidade en alimentación ou propiedades medicinais, comezou cando era nena e veume de importación.  En concreto alá por mediados dos oitenta. Veraneaban por aquel entón, unhas mozas alemás, nunha casa vella e enorme, que está aínda fronte á casa dos meus pais. A primeira vez chegaron de casualidade, como turistas de mochila e volveron durante varios anos a pasar o verán por estes lares.

Os veciños rapidamente decidiron que eran "hippies desas”, que por aquel entón viña sendo algo entre o excéntrico e o escandaloso. Co cal resultaban máis interesantes aínda do que xa o eran por seren estranxeiras.

Pois ben, adicábanse estas mozas a recoller plantas silvestres e iso as facía aínda máis hippies, e dáballes aos nosos ollos de nenos un aire de meigas que espertaba máis, se era posible, a nosa curiosidade. Foi delas das que escoitei que en Alemaña utilizaban as flores de sabugueiro para facer xarope e tamén as tomaban fritas nunha masa como a das chulas que preparamos aquí. Ademais de falarnos de todas as súas propiedades medicinais. Uns anos máis tarde, unha prima do meu pai emigrada en Alemaña e o seu home alemán nos contaron que nese país era típico saír ao campo coa familia e recoller plantas, cogumelos, bagas, etc. E tamén mo confirmou despois, unha compañeira de traballo que viña de Dresden, unha rexión de Alemaña do outro lado do muro nos oitenta, e que recordaba como os fins de semana, saía ao campo cos seus pais a recoller cogumelos.

Ata fai ben poucos anos por esta zona case ninguén recoñecía os cogumelos comestibles, os únicos que se atrevían a recollelos, que eu coñeza, eran uns veciños que teño que estiveron emigrados en Perpiñán. Recollían cogumelos, sabían como preparar os caracois para comelos, e entre outras “herbas” téñoos visto recoller os gomos novos do rusco, que disque preparan como os espárragos. Vamos, que saben cociñar varias desas cousas que aquí non se comían nin nos anos da fame.

Cando souben o do sabugueiro ou bieiteiro, empecei a investigar un pouco e pasei de coller libros de animais na biblioteca do colexio, a coller libros de plantas, pero todos falaban das propiedades medicinais e moi pouco dos usos como alimento. O mesmo me pasaba cando lle preguntaba á miña avoa, que sabía dun monte de remedios con plantas pero de comelas nada.

Descubrín nos libros que a flor da capuchina, que crece preto da casa se come, así que lla fixen probar a todos os meus amigos, sen moito éxito. Na miña casa, onde son bastante abertos de miras nos temas alimentarios conseguín tamén que llas engadiran a algunha que outra ensalada. Pero non fun máis aló por medo a parecer “friki” (e porque todos me dician que era unha tolada).

Anos máis tarde, dando clase ocorréuseme investigar sobre o uso do cardo para callar o leite nalgúns queixos enzimáticos. E ensinando en panadaría busquei información sobre o uso da fariña de landras na elaboración de pan. Descubrín entón que en moitas rexións de España tamén hai xente que sae a recoller algunhas especies concretas de plantas, que están moi arraigadas na súa gastronomía popular como os espárragos (non so do espárrago trigueiro senón tamén das especies Tamus communis (nouza negra) e Bryonia dioica (nouza), dúas especies que curiosamente están incluídas na ORDE SCO/190/2004, do 28 de xaneiro, pola que se establece a lista de plantas cuxa venda ao público queda prohibida ou restrinxida por razón da súa toxicidade). Tamén é habitual en algunhas rexións a recollida de brotes de lúpulo e nalgúns puntos da serra madrileña colléitanse os brotes de Ornithogalum pyrenaicum para usar tamén como espárragos.  Ademais outras especies como a muruxa ou o cardillo son moi apreciadas en diferentes lugares de España.

Mexacán

Pero na posguerra, no ano da fame, se consumiron moitas especies máis. A falta de alimentos levou ás xentes que viviron a guerra civil e os anos de posguerra a atopar en montes e cunetas algo que levar á boca. Todo valía, ortigas, mexacáns, flores... E agora, paradoxalmente, atopámolos nos pratos dos restaurantes de alta cociña.

Sen embargo, cando preguntei aos máis maiores da miña contorna, ninguén recorda ter consumido plantas silvestres. É máis, cando lles falaba dalgunha novidade alimenticia como os ourizos de mar, as algas, algunhas plantas comestibles e mesmo os cogumelos, a frase máis repetida era “saca de aí, que iso non o comíamos nin nos anos da fame”, logo cando o probaban ou vían que estaba no mercado dicían “bueno, porque non se sabía como comelos, entón non os comíamos”. Oín estas mesmas frases na boca de distintas persoas unha e outra vez. E digo eu, ¡tanta fame non pasaban nesta comarca logo! Porque tiñan a man moitos recursos que nin se lles dou por probar.

Como moito, conseguín saber que a miña bisavoa, engadía na masa dos bolos do pote como condimento, unha herba que se chamaba nébeda, que  miña nai xa non utiliza (aínda que este entroido pola miña insistencia volveu a botarllas).

Bolo do pote

Sorprendinme ao facer unha busca en google sobre esta planta en concreto, pensando non atopar nada, atopei ¡159.000 resultados! Entre eles distintos blogues onde falaban do seu uso nos bolos do pote, nas castañas cocidas, nas filloas de sangue e ata nas sardiñas guisadas (case todos eles en castelán). Pero o uso redúcese a un mero condimento. Este uso xunto co uso medicinal si que son máis habituais e coñecidos para varias plantas silvestres.

Todo isto, fainos pensar na cantidade de recursos que temos sen explotar ao noso redor, e seguindo co traballo realizado o pasado ano sobre as algas, este ano pensamos que sería boa idea estudar un pouco as plantas silvestres que poderíamos comer e non comemos.

Buscamos novos produtos que introducir no mercado alimentario. Obter información sobre as especies que se recollían no pasado ou aínda se recollen, nomes populares, hábitat onde se desenvolven, época de recolección, técnicas de extracción, partes da planta aproveitadas e preparación para o seu consumo.

Ademais esta é unha investigación de urxencia, xa que as persoas que acumularon este tipo de saberes van desaparecendo sen transmitilos.

Aproveitamos tamén para facer un pouco máis visible o galego na rede, porque, aínda que cada vez hai máis bitácoras en galego, a maioría dos galegos que escriben un blog o fan en castelán. Ademais, no tema concreto das plantas comestibles hai algunhas bitácoras en castelán pero gran maioría están en inglés.
Editado: o mesmo día da publicación deste post, pola tarde pasoume algo que despois de escribir esta entrada me fixo aínda máis gracia da habitual. Estaba recollendo brotes de fieito aquí ao lado e pasou unha veciña, como veu que me agochaba e recollía algo, e ademais levaba unha cesta (porque agora miña nai se dedica a facer cestos, moi chulos por certo). O caso é que normalmente levo unha bolsa para que non me anden preguntando, pero o que recollo queda todo engarameñado. E sempre me pasa, que en canto me ve alguén recollendo algo ou coa cámara de fotos, me pregunta. Aínda que ultimamente fixeime en que cando me preguntan sempre acaban contándome algo interesante, así que xa non me importa. E agora levo unha cesta.
Pois a boa muller preguntoume que estaba collendo e eu conteillo e a súa resposta sonaravos un pouco a unha frase de máis arriba pero nunha nova versión: "¡Ai oh, e houbo guerra e non se comeron!...¡dende logo agora cómese de todo!"